Ook de Dommel verloor zijn vaste bootbewoners

door Henny Molhuysen

Den Bosch heeft eeuwenlang een relatie met het water gehad: gesticht in de delta van Aa en Dommel zijn nu ook Zuid-Willemsvaart en Dieze belangrijke Bossche wateren. En de stad ligt zelfs kilometers lang aan de Maas.

De stadsmuren vormen de grens van de historische binnenstad. Metershoog rijzen zij uit De Dommel en Aa op . de andere zijde van deze voormalige stadsgrachten zijn opgehoogd. Metershoog zand zorgt ervoor dat de bebouwing plaats kon vinden zonder dat het gebied iedere winter onder water liep. Zo ook bij het Zand d staduitbreiding van honderd jaar geleden. Bovenop het zandpakket volgde de bebouwing. Riante en dure woningen aan de Stationsweg. Aan het eind van deze uitbreiding, zowel in het noorden als in het zuiden, arbeiderwoningen. En daar tussen een gevarieerde bebouwing.
Voor fabrieken, kantoren, scholen en een kerk diende er in de nieuwe wijk eveneens ruimte te zijn. En dus werd er omstreeks de jaarwisseling de Sint-Leonarduskerk gebouw, genoemd naar Leonardus van Vechel, de enige Bosschenaar die ooit door de Katholieke kerk heilig is verklaard. de straatnamen in de nieuwe wijk kenden een grote mengeling: belangrijke Bosschenaren, de kwartieren van de Meierij, patroonheiligen van ambachtsgilden en namen ontleend aan militaire termen kan men er terugvinden.
Aan de zijde van de Dommel, bij de Havensingel, bevond zich de Halvemaanstraat. Deze straat was genoemd naar een militair bolwerk. Op de hoek ervan bevond zich de brandstoffenhandel van P.J.H. Kersten. Den Bosch telde in die tijd verschillende kolenhandelaren; het was vóór de komst van het aardgas in het midden van de jaren zestig de meest gebruikte brandstof. Op een volgende hoek van de Havensingel - met de Korte Havenstraat - bevond zich het grote complex van de sigarenfabriek Antonio, eigendom van de familie Azijnman. Op de rivier de Dommel lagen een aantal woonboten, waar Bosschenaren een vast adres hadden.
In oktober 1944 werd er in Het Zand zwaar gevochten. De Leonarduskerk werd hersteld en nog 25 jaar bleef de kerk in gebruik voor de erediensten.
Het gehele blok tussen de Halvemaanstraat en de Korte Havenstraat was verwoest. Er kwam nieuwbouw ter plekke. De Zusters van JMJ bouwden er een klooster en een aantal scholen: een kleuterschool, een lagere school voor meisjes, een ULO-school en de KLOS; de opleiding voor kleuterleidsters. En de woonboten verdwenen. Ze kregen een nieuwe ligplaats aan de Engelenseweg, naast de Michelinfabriek.
Maar ook het stadbeeld van de jaren vijftig is thans weer drastisch gewijzigd. De Leonarduskerk is afgebroken en het vrijgekomen terrein werd gebruikt voor de bouw van een kantoorgebouw aan het Emmaplein en een flat aan de Havensingel. Het klooster van de JMJ staat er nog steeds. Echter de scholen zijn voor een deel verdwenen: er is geen kleuter-, lagere- of ULO-school meer. Voor een deel zijn de lege klaslokalen in gebruik als kantoorruimte, terwijl ook de Volksuniversiteit dankbaar gebruik maakt van een leeggekomen schoolgebouw.